HEIMWEE, na de terugkeer...

In mijn vorige blog schreef ik over afscheid als een proces van voorbereiding op een nieuwe situatie. Door het proces van afscheid mee te maken als een overgang naar nieuwe dimensies, kan je oude identiteit ook bewuster worden losgelaten of, beter gezegd, worden opgenomen in je nieuwe. De gevolgen van dit proces zijn bij een militaire uitzending tamelijk complex.  In deze blog wil ik daarom samen met u het proces nog wat verder onderzoeken. Ik betrek er deze keer ook de terugkeer bij. Wordt de terugkeer naar huis voor de thuisblijvers meestal gezien als het einde van een periode, voor de thuiskomer is het veeleer het begin van een nieuwe periode die zich kenmerkt door verandering en zelfs opnieuw afscheid nemen.

In de verhalen van militairen na terugkeer van een uitzending wordt gesproken over je minder aangepast voelen aan de `oude´ omgeving; en omgeving die na de terugkeer opeens niet meer zo vertrouwd voelt.

Wat is er dan eigenlijk aan de hand?

Natuurlijk zijn er de gebruikelijke antwoorden: een uitzending doet iets met je, je komt uit een andere omgeving, je bent veranderd, het gaat wel weer over, neem de tijd, etc.

Dat klopt allemaal. En tegelijkertijd verklaren ze niet het heimwee naar de uitzendperiode en de eenheid, waarnaar in 2001 in een onderzoek van Joanne Mouthaan naar de wensen en behoeften van jonge veteranen, al werd verwezen.

Iedere uitgezonden militair herkent wel iets van gevoelens van heimwee tijdens de uitzending, gevoelens van verlangen naar iets of iemand. Niet iedereen zal dit ook erkennen, omdat het soms geassocieerd wordt met gevoelens van kwetsbaarheid of zwakheid.  Heimwee wordt, hoe dan ook, altijd in verband gebracht met het `thuis waarvan men vertrokken is´. Zo bezien zou de terugkeer van de uitzending voor vreugde en plezier kunnen zorgen. Gek genoeg is dat in veel gevallen juist andersom: de terugkeer naar huis zorgt voor gevoelens van heimwee.

En dit lijkt tegenstrijdig te zijn met de opvattingen over wat `normaal´ is. 

Het is niet voor niets dat ik het woordje `normaal´ hier gebruik. Dit is een lastig onderwerp wanneer we uitgaan van de opvatting dat vertrek verdrietig is, en dat terugkeer blij maakt. Iedereen weet dat dit verwijst naar wat we als gemeenschap, cultuur of samenleving als regel of als norm, ervaren. Hiertegenover staat dat het bijzondere, wat dan zoveel betekent als `datgene wat afwijkt van de opvattingen over wat normaal is´, dan abnormaal is.

Wanneer we deze opvatting als kader nemen voor het onderzoek wat er aan de hand is bij terugkeer na de uitzending, dan zullen we merken dat we belanden in een tamelijk één-dimensionale wereld waarin de dingen slechts goed óf fout kunnen zijn. En dat is niet mijn bedoeling.

Er is dus een ander perspectief nodig of een grotere context, waarin we meer ruimte kunnen creëren om te kijken naar wat er eigenlijk aan de hand is.

Laat ik beginnen met het woordje `heimwee´ dat wellicht de sleutel is om het antwoord te bevrijden.

Vraag een willekeurig iemand wat heimwee betekent. En in de meeste gevallen zal het antwoord luiden `verlangen naar huis´. Maar een enkeling zal zich misschien realiseren dat gevoelens van heimwee soms bestaan, onafhankelijk van de plaats waar iemand is.  Soms zelfs totaal onverwacht en onverklaarbaar je kunnen overvallen bij het luisteren naar muziek, of bij het zien van een mooi landschap of een schitterende zonsondergang.

In de vorige blog schreef ik over het verlangen van sommigen om terug te keren naar het verleden. En de ervaring dat dit vaak teleurstellend is. Het was niet meer zoals vroeger. 

Zowel de onverklaarbare gevoelens van heimwee, als ook de verlangens om terug te keren naar vroegere ervaringen, verwijzen naar het bestaan van een wereld in de mens zelf. Een innerlijke wereld.  Een wereld waarin zich soms voor het rationele denken onlogische en onverklaarbare belevingen aandienen.

Dit is geen vreemde of magische wereld. Het is een wereld die even ervaarbaar is als elke andere ervaring. En tegelijkertijd is het een wereld die soms wordt betreden alsof men er voor de eerste keer komt.  

Ik vermoed dat veel militairen op uitzending deze wereld al dan niet bewust betreden hebben. Soms op de momenten dat men van heel nabij met leven en dood wordt geconfronteerd, maar soms ook op momenten dat men een diepgaand vertrouwen in de medemens ervaart wanneer met elkaar een kritieke situatie heeft doorstaan, of soms op momenten dat je in het samenwerken uitstijgt boven je eigen persoonlijke vermogens en je je bewust wordt dat je deel bent van een groter geheel.

In feite zijn dit piek-ervaringen waarover Abraham Maslow in de jaren 50 van de vorige eeuw schreef.

Wanneer iemand eenmaal een piek-ervaring heeft meegemaakt, zal de herinnering hieraan altijd blijven. En er zal het verlangen zijn om het opnieuw mee te maken. En naast het verlangen, zal er heimwee zijn.

Voor wie niet weet dat deze ervaring aan het begin staat van een proces van bewustwording, soms ook wel `innerlijk ontwaken´ genoemd, zal de beleving van gemis en heimwee naar die ervaring sterk zijn. Soms zal dit heimwee zo sterk worden dat het leidt tot een ware innerlijke crisis.  Helaas wordt deze crisis niet altijd herkend als een gevolg van een piek-ervaring.

Ik vraag mij zelfs oprecht af hoeveel militairen na uitzending daarom bevreesd zijn geraakt dat er iets mis zou zijn met hen. Terwijl in veel gevallen het tegendeel waar is!

De volgende keer zal ik schrijven over hoe je om kunt leren gaan met  piek-ervaringen en deze ook kunt leren integreren in je bestaan. De piek-ervaring zelf is als het ware de voorbode, en het `echte´ werk moet dan in feite nog beginnen. Of iemand daaraan begint is een keuze die ieder mens zelf maakt. Weten dat die keuze er is, maakt misschien al dat je leert inzien dat `heimwee´ wel een verlangen naar thuis is. `Thuis´ in de betekenis van `thuis bij jezelf´. 

Odysseus maakte na de Trojaanse oorlog een zwerftocht van twintig jaar. Zijn terugkeer was pas mogelijk toen hij zichzelf had leren kennen in al zijn verschillende dimensies en mogelijkheden. De terugreis hoeft niet voor iedereen even dramatisch als de terugreis van Odysseus te verlopen, ook al kan het er soms wel op lijken. Des te meer reden om de betekenis van het onderweg zijn te beseffen. Het uiteindelijke doel blijft: thuis komen.

Ik verwelkom iedere reactie. Schrijf gerust over uw eigen ervaringen, ook als zij totaal anders zijn.