zondag 30 juni 2013

HERKENNING, MAAR GEEN ERKENNING...

Gisteren was het Veteranendag. Een dag waarop iedereen in Nederland die dit wil waardering kan uiten voor de militair die in oorlogsgebied is geweest.
Ik was daar getuige van een kort gesprekje tussen een veteraan in actieve dienst en een oudere, inactieve, veteraan. Het onderwerp was `agressie´. De aanleiding was een bericht van enkele dagen geleden over het ontslag van een militair als gevolg van agressief gedrag.
`Wat is dat nou! Sla je iemand, en dan heb je meteen PTSS´ zei de actieve veteraan; waarop de oudere, inactieve veteraan slechts zweeg.
Voor mij was dit korte gesprekje aanleiding om weer eens in de pen te klimmen. 

Een korte zoektocht op Internet leverde op dat ik een beeld kreeg van de situatie rondom de `agressieve´ militair zoals dat geschetst wordt door de media.

Het wrange van dit beeld is dat de berichtgeving zo haaks staat op alle berichtgeving rondom Veteranendag. En paradoxaal genoeg, sluit de berichtgeving over agressief gedrag van militairen heel subtiel aan bij de berichtgeving over PTSS. Want de samenleving is toch eigenlijk alleen maar op zoek naar bevestiging dat `agressie´ niet kan en mag bestaan?

Iemand die ik kende moest in de jaren veertig aan de Birma spoorlijn werken als gevolg van internering door de Japanners. Hij is zijn hele leven militair geweest die zich uiterlijk voorbeeldig gedroeg, maar in de `stilte van zijn gezin´ zijn kinderen sloeg.  Ik heb dat pas na zijn dood te horen gekregen. De schaamte van zijn vrouw en kinderen was groot, en het verdriet en de pijn die zij geleden hebben heeft gevolgen gehad voor hun hele verdere leven.

De pijn die onder zijn agressie verborgen lag, mocht hij nooit ter sprake brengen; noch voor collega´s, noch voor zijn naasten. Ik weet zeker dat hij op het laatst van zijn leven gekweld is door schuldgevoelens en spijt. Maar het enige wat hij ooit gezegd heeft, is `Defensie was mijn familie´. Daarmee was alles gezegd, ook al heb ik dat destijds zo niet begrepen.

Dit voorbeeld uit mijn eigen herinnering is naar mijn idee illustratief voor wat er nog steeds gebeurt: militairen zijn in onze samenleving mensen met bijzondere ervaringen; ervaringen die voor velen bestaan uit de confrontatie met onrecht, agressie, permanente dreiging, dood, verwondingen. Zodra zij in onze samenleving terugkomen met de herinnering aan deze ervaringen, breekt voor de meeste militairen een cruciale periode aan van verwerking van deze herinneringen. Sommigen lukt het om deze herinneringen te integreren in hun bestaan. Zij veranderen misschien, maar weten met deze verandering om te gaan. Anderen hebben meer moeite met de integratie van de herinneringen. Zij worstelen gedurende lange tijd tegen de blokkering van hun herinneringen en maken daardoor de integratie ervan tot een moeizaam, en soms onmogelijk proces. Voor wie dat een hopeloze strijd tussen niet en wel herinneren wordt, ligt PTSS op de loer. PTSS is, zo bezien, in feite een patstelling tussen het verleden en de toekomst;  je komt klem te zitten in een heden waarin je het verleden niet kunt verwerken zodat je door kunt gaan met je toekomst.

Iemand die zo klem komt te zitten, bevindt zich in feite in een eeuwig durende innerlijke strijd waaraan de buitenwereld geen deel heeft; zelfs zijn naasten kan hij of zij hierin niet betrekken.

Het is zo ontzettend goed voorstelbaar hoe in deze situaties allen eigenlijk de dupe zijn. Het gevolg hiervan is dat slechts weinigen die als familie, gezin, vrienden, collega´s, hulpverleners, te maken hebben met iemand die zo is klem komen te zitten, dit langere tijd kunnen uithouden zonder de neiging te voelen het klemzitten te willen `verhelpen´.  Er is langzamerhand wel herkenning gekomen voor deze klemzittende mens, maar nog geen erkenning waaruit blijkt dat men begrijpt dat dit een situatie is die zijn eigen wetten heeft.

En wat gebeurt er nu met iemand die op zo´n manier klem is komen te zitten wanneer  je aan hem gaat `trekken´ of `duwen´, hoe goed het ook bedoeld is?  In veel gevallen zal hij van zich afslaan. Denk maar aan het voorbeeld van iemand die, wanneer hij dreigt te verdrinken, zich in paniek heftig verzet tegen zijn redder.
Is dat agressie? Ja, op een bepaalde manier wel. En tegelijkertijd is agressie soms ook ontzettend behulpzaam of jezelf te beschermen tegen `aanvallen´ van buitenaf.

Hoe goed ook bedoeld, de verkeerde `hulp´ kan agressie oproepen. In sommige gevallen zelfs depressie. Maar in geen enkel geval bevrijdt de `verkeerde` hulp, de klemzittende mens, en veelal komt deze daarna nog meer klem te zitten.

Vóór zijn vertrek naar het uitzendgebied schreef de partner van een `agressieve´ (na terugkomst agressieve) militair : ` Wij zijn supertrots dat 'onze mannen' daadwerkelijk meehelpen aan de opbouw en stabiliteit van Afghanistan en daarmee ook de rest van de wereld. Trotse vrouw van deze militair. ´

Of zij zich dit nog herinnert, nu nadat hij is teruggekeerd? Of zij de gevolgen heeft kunnen vermoeden van zijn trotse bijdrage aan de wereldvrede? Of zij beseft dat ook haar leven is veranderd door die bijdrage aan de wereldvrede? Het zijn vragen die niet aan de orde worden gesteld door de media. Veeleer wordt de militair als `agressief´ veroordeeld, en op een agressie – reguleringstraining gestuurd. In het ergste geval verliest hij zelfs zijn baan en trekt de organisatie de handen van hem af.

Is dat wat we bedoelen met `eerbetoon´ aan veteranen?

Ik vraag het me af. Eerbetoon en erkenning zijn woorden die gemakkelijk boven komen zolang het allemaal nog past in het beeld van wat we als samenleving als `normaal´ beschouwen. Het is een veel grotere uitdaging voor de samenleving om gezamenlijk eerbetoon en erkenning te tonen door te `herkennen´ dat iemand klem zit. Dit vraagt om verder te kijken dan het eigen tuintje. Laat ik ieder die zich dit aantrekt aanmoedigen om dat eens te proberen.


En voor allen die menen `klem te zitten´ is er deze bemoedigende uitspraak: `Elk nieuw mensenleven is begonnen met klem te zitten bij je geboorte. Destijds wist je niet waar je voor ging, maar je hebt het wel gered, anders had je dit niet kunnen lezen. Nu dat je bewust op een vergelijkbaar punt bent aangekomen, kan deze herinnering je helpen om je te bevrijden.`

Geen opmerkingen: