Deze blog schrijf ik voor hen die net als Penelope, de vrouw
van Odysseus, thuis bleven toen de held op reis ging. Voor hen die niet
meegingen, maar wachtten op de terugkeer van hun held. Ik schrijf om hen mee te nemen in het verhaal
over het wachten en de betekenis die in dit wachten ligt besloten. En vooral
over het wachten dat niet kan bestaan zonder degene op wie gewacht wordt. Ik
schrijf dus eigenlijk over de verbondenheid in het wachten.
Met haar zoon en de ouders van Odysseus, wacht Penelope jarenlang
op de terugkeer van haar echtgenoot. Het wordt haar daarbij niet gemakkelijk
gemaakt. Er zijn kapers op de kust, die haar in de gedaanten van de vele
vrijers die haar huis bevolken proberen te verleiden om de hoop op de terugkeer
op te geven. En er zijn familieleden die er op aandringen dat ze Odysseus vergeet.
Maar Penelope houdt stand. Iedere dag weeft zij aan een doodskleed voor de
vader van Odysseus, maar ´s nachts haalt ze het geweven doek weer uit. Hiermee
kan ze de gelofte dat zij haar wachten zal opgeven als het kleed af is, gestand
doen. Haar wachten duurt dus voort.
Ik heb me altijd afgevraagd wat de betekenis van haar lange
wachten is in dit verhaal.
En terwijl ik dit schrijf word ik me ervan bewust hoe de eindeloze
herhaling van het weven van de gebeurtenissen van alle dag in het doodskleed, die
´s avonds als het donker is uiteen worden gehaald, een betekenis heeft die van
belang is voor alle vrouwen die wachten op de terugkeer; maar al te vaak ook
nog na de thuiskomst wachten op zijn eigenlijke terugkeer.
In een vorige blog schreef ik al over de betekenis van de
lange reis vol tegenslag voor Odysseus. Het is die reis, die begon toen de
oorlog was afgelopen, de reis die steeds weer opnieuw moest beginnen, terwijl Penelope
het kleed steeds opnieuw uithaalt. De reis van haar en van hem, ieder op hun
eigen plek, en ieder op hun eigen manier, die nauw met elkaar verbonden zijn. Ik
vraag me zelfs af wat nog het doel zou zijn
van de terugkeer van Odysseus, wanneer Penelope haar standvastigheid zou
opgeven? Maar als Odysseus dan uiteindelijk thuis komt, is ook de reis van
Penelope ten einde gekomen. Niet direct overigens. Vlak voor zijn werkelijk
thuiskomen, moet er nog iets worden afgerond. Op de drempel tussen terugreis en
thuiskomst vindt er iets plaats dat van wezenlijk belang is voor het verloop
van het verhaal; iets dat betekenis geeft aan het gehele voorafgaande verhaal
én aan de afloop.
Om dit wezenlijke te ontdekken, wil ik Penelope centraal
stellen in dit verhaal.
Ik wil naar haar kijken en proeven wat zij doorstaan heeft.
Homerus, de oorspronkelijke schrijver van het verhaal vertelt niet veel over
haar. Ik moet het daarom voor een groot deel doen vanuit mijn eigen
verbeelding.
Het eerste wat mij dan opvalt is dat zij op haar plek blijft,
ook al ondervindt zij nauwelijks steun. Haar zoon Telemachus is nog te klein en
onervaren en de ouders van Odysseus trekken zich op zichzelf terug. Alleen de oude voedster van Odysseus staat
als een onzichtbare kracht achter Penelope. Penelope lijkt in haar alleen-zijn
sterk te worden. Zij blijft schijnbaar onverstoord op haar plek, en zij weeft.
En ook al kent zij momenten van wanhoop, zij geeft haar hoop
op de terugkeer niet op, maar verbindt zich iedere avond in het donker weer
opnieuw met haar hoop: zolang zij weeft, zolang zal zij hopen.
Ik zie hier iets gebeuren dat zo in en in wezenlijk de rol
van het vrouwelijke aspect in het leven (van mannen en vrouwen) is: de
bereidheid om steeds weer opnieuw in verbinding te gaan. Het oude uithalen, en
weer opnieuw beginnen, je steeds weer opnieuw willen verbinden.
Penelope verbindt in haar weven het verleden met de
toekomst, de wanhoop met de hoop, het oude en vergane met het nieuwe en
vernieuwende. Zij laat zich niet afschrikken door de dood, maar weeft het
doodshemd steeds weer opnieuw. Zij integreert het verleden steeds weer opnieuw
in het nieuwe en schept zo mee aan het leven van haar en haar naasten.
In het verhaal van Penelope valt me op dat zij zich op de
momenten dat het haar te bar wordt, terugtrekt in haar slaapvertrek. Zij neemt
afstand van het gedoe om haar heen. En in haar slaapvertrek spreekt de oude
voedster van Odysseus tot haar vanuit de wijsheid die eigen is aan oude vrouwen
die het leven op een milde manier bekijken. De oude voedster bemoedigt en
vraagt Penelope niets anders dan te wachten, in stilte te verdragen dat het
moment van de terugkeer kennelijk nog niet daar is. De oude voedster zorgt
ervoor dat Penelope betrokken blijft, en
niet afhaakt. Zij brengt het besef dat hoe moeilijk de taak van Penelope ook
is, haar taak er wezenlijk toe doet. Dat het een samenspel is dat niet alleen
gespeeld kan worden.
Ik denk niet dat Penelope veel gelachen heeft in die tijd
van wachten. Misschien heeft ze talloze tranen gehuild boven haar weeftoestel.
Maar al die tranen hebben haar niet verbitterd. Eerder hebben die het garen
soepel gehouden, en het weefsel buigzaam gemaakt. Wel is zij op haar hoede
geraakt. Te vaak is zij misleid en door valse hoop teleurgesteld.
En dan, terwijl Odysseus al op de drempel van zijn huis
staat, in de vermomming van een oude zwerver, dan neemt Penelope een besluit.
Wat haar dat besluit doet nemen weet niemand, maar kennelijk weet zij dat zij
nu moet handelen. Ze laat bekend maken dat zij uit alle vrijers een bruidegom
zal kiezen, als hij in staat is om de boog te spannen die oorspronkelijk aan
Odysseus toebehoort. Odysseus hoort deze opdracht en mengt zich onder de
vrijers. En wanneer het niemand lukt om de boog te spannen, laat hij van zich
horen. Hij spant de boog en toont zo zijn ware identiteit. Aan het bestaan van
de vrijers komt hiermee een einde. Hun verhaal is afgelopen.
En dan begint het lange verhaal van de hereniging van
Odysseus en Penelope.
Beiden willen hun verhaal vertellen. Kennelijk is dat nodig
in de relatie tussen die twee mensen, want hoe goed zij elkaar ook kenden, in
die lange tijd van de terugkeer hebben zij immers elk hun eigen versie van het
verhaal geleefd. Dat kan pas deel worden van hun gedeelde leven, wanneer die
beide verhalen verteld worden en gehoord worden.
Het weven zet zich als het ware voort, evenals het uit
elkaar rafelen. Dit valt niet mee, want in het vertellen, in het weven, vindt
ook de bewustwording plaats. Geen enkel verhaal is helemaal waar. Maar de
leugens die we weven in het verhaal, zijn niet bedoeld om te bedriegen. We
willen die ander weer met onszelf verbinden, en daarom voelen we ook de angst
en de onzekerheid daarover. Wanneer de pijnlijke gevoelens van verlatenheid, angst,
gemis, wanhoop, verdriet in het weven worden opgenomen, geïntegreerd worden in het
geheel van alle ervaringen, dan is dit heilzaam. Ze krijgen een verbinding en
een relatie met andere ervaringen, met andere mensen. En dit werkt genezend.
Alles wat niet kan worden opgenomen in het kleed van de ervaringen, de losse
eindjes zou je kunnen zeggen, geeft aanleiding tot het voortbestaan van
verwondingen.
In het leven van alle dag, van vele mannen en vrouwen, wordt
het verloop van hun eigen verhaal vermoedelijk anders beleefd. Dit betekent nog
niet dat het verhaal van Penelope en Odysseus niet voor iedereen een betekenis heeft.
Maar om die `verborgen boodschap´ te gaan zien, is het soms nodig om wat
afstand te nemen. Van een afstand is het mogelijk om een groter geheel te zien;
om de verwevenheid van de twee verhalen te ervaren, en om tot het inzicht te
komen dat het verhaal van Odysseus en Penelope niet twee op zich zelf staande
verhalen zijn. Dit te weten brengt verbinding, ook al is het verbinding in
pijn. Dan pas is Odysseus thuis bij Penelope, maar daarmee ook bij zichzelf. Dan pas kan Penelope zeggen dat haar wachten,
wachten was op uitsluitend die ene voor wie zij een thuis is.
De ziel is een trouwe bondgenoot die geduldig wacht op de
terugkeer die nu eenmaal niet zonder obstakels kan verlopen. De ziel wil
gevonden worden, evenals Penelope. Daarom blijft zij trouw aan de plek waar
Odysseus haar kan vinden. En op het laatst, op de drempel van zijn huis, vraagt
ze nog een laatste krachtsinspanning.
Zou het zo kunnen zijn dat PTSS is als `staan op de
drempel´, het moment vlak voor de werkelijke terugkeer? Ook op die plek is er een wachten, een
wachten op het juiste moment. Penelope weet van dit moment. Het moment van het
ultieme samenspel tussen twee wachtenden. Ieder vanaf hun eigen plaats in het
spel.
Het wachten is geen lijdzaam toezien. In het wachten is er
sprake van een subtiele alertheid. Alsof de tijd stilstaat, en het wachten is
op het signaal waarin zich de terugkeer kan voltrekken.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten