Maakt PTSS deel uit van jouw leven?

Deze blog is vooral geschreven voor hen die zelf geen PTSS hebben. Als er al duizenden mensen met PTSS in Nederland zijn, dan is het aantal mensen die met PTSS te maken hebben in hun omgeving het veelvoud daarvan.  Elk van hen heeft een eigen en individuele relatie met de persoon die PTSS heeft; als ouder, verzorger, kind, broer, zus, vriend, vriendin, collega, werkgever, buurman, familielid, huisarts, therapeut, psychiater, en ga zo maar door. In veel gevallen hebben deze mensen niets of weinig te maken met de situatie waarin de traumatische ervaring heeft plaatsgevonden, maar bestond de relatie met de persoon al wel veel langer. In misschien wel evenveel situaties is er sprake van een secundaire betrokkenheid omdat het eigen beroep de context vormt voor de traumatische ervaring.

Ik schrijf in deze blog niet voor de mensen die een primaire betrokkenheid hebben als dader of veroorzaker van geweld of misbruik of ongeluk. Wellicht dat ik een keer zo ver kom, maar zo ver is het nog niet. Hoewel ik niet uitsluit dat de boodschap in deze blog vooral hen zal raken, en met enige kans zelfs zal raken in hun hart. En dan is mijn doel bereikt, zoals aan het eind van dit verhaal zal blijken.

Dat PTSS het leven van veel mensen beroert is een feit. Zij vormen het veld waarin de symptomen van PTSS geregeld op de voorgrond staan en om een bepaalde omgang vragen.

En er zijn de mensen die dit veld verlaten omdat zij geen voor hen bevredigende omgang met de symptomen kunnen vinden, zich buitengesloten voelen of uit wanhoop over het niet kunnen `oplossen´ zich terugtrekken. Relaties worden verbroken, vriendschappen houden op te bestaan, verwijdering en afstand nemen toe. Leed op leed.

In een eerder blog schreef ik al voor al diegenen die zichzelf als vervreemden geplaatst voelen tegenover partners, vrienden, familieleden, collega´s die hen vroeger zo vertrouwd waren. Het vreemde en de verandering, het onbekende en het andere dat zichtbaar en voelbaar wordt na het trauma, dat alles beangstigt soms, vervreemdt heel vaak, en leidt in veel situaties tot onbegrip en verdriet.

Ik kwam toen tot de slotsom dat het allerbelangrijkste is dat zowel de persoon die PTSS heeft, als ook de mensen om die persoon heen, leren luisteren naar het verhaal achter het verhaal. 

Over dit verhaal achter het verhaal schrijf ik hier. Het is niet een verhaal dat uit feiten bestaat, maar een verhaal dat eigenlijk een universeel verhaal is waarin velen zich daarom zullen erkennen.

Het sleutelwoord lijkt heel simpel en het heet: acceptatie.  Laat ik stap voor stap toelichten wat ik hiermee bedoel.

De wetenschappelijke psychiatrie en de mensen die daarmee bekend zijn noemen PTSS nog steeds ` een normale reactie op een abnormale situatie´.  Hiermee wordt de reactie (de symptomen in de periode ná de traumatiserende ervaring(en)) `genormaliseerd´, ofwel tot norm benoemd. Maar de situatie waarin het trauma wordt ervaren, wordt daarentegen buiten de wereld van alledag geplaatst door haar abnormaal te noemen. Om bij dit gegeven het trauma te accepteren lijkt bijna een onmogelijke opdracht geworden.

Het is opvallend dat het POST traumatische stress wordt genoemd.  Het gaat kennelijk niet over het trauma zelf, en over de situatie waarin het trauma ontstond, maar over de stress in de periode erna. Ik heb me lang afgevraagd of er een betere omschrijving mogelijk is. Een die ook heilzaam is voor de periode na het trauma, de post traumatische periode. En ik kwam tot de slotsom, dat de werkelijke problematiek mogelijk ligt in de mate waarin we hebben geleerd om situaties die traumatiserend kunnen zijn als `abnormaal´ te bestempelen.  Misschien dat natuurrampen hierop een uitzondering vormen; ik maak hier in elk geval een voorbehoud voor deze situaties.

Waar veel mensen die lijden aan PTSS mee te maken hebben gekregen, is de confrontatie met een wereld die niet mooi, onschuldig, betrouwbaar of veilig is. Zij zijn op een intense en hevige manier met dit feit geconfronteerd. De hevigheid van deze confrontatie heeft een wond geslagen in hun lichaam, of in hun gevoelswereld, hun opvattingen over zichzelf en hun omgeving, of in hun vertrouwen in een toekomst voor zichzelf, en heel vaak bovenal een wond in hun ziel, het diepste en meest wezenlijke besef van hun bestaansgrond.

Wanneer ik hierover denk of schrijf, voel ik me altijd uitgenodigd om aan Job, het verhaal uit de Bijbel, te denken. Ik ben geen Bijbelkenner. Maar ik weet wel dat verhalen kunnen helpen om een complexe situatie te leren doorvoelen en te leren zien in een bepaalde samenhang. Het verhaal van Job heeft een betekenis die naar mijn idee van enorm belang is voor de `acceptatie´ die ik hiervoor noemde.

Het beeld van het verhaal van Job is als dat van de mens die zit op de puinhopen van zijn vroeger bestaan. Niet dat hij er zelf een puinhoop van heeft gemaakt, maar zijn leven van vroeger, van voor het trauma, is in elkaar gestort.  Hij zit daar, zonder bezittingen, zonder zijn familie, met een besef van verlorenheid en verlatenheid. Rondom hem staan mensen die hem beklagen, zich afvragen waar hij dat aan te danken heeft, en zich misschien ook heimelijk gelukkig prijzen dat zij niet zo getroffen zijn.

Zo zit Job daar. En hij onderzoekt zijn relatie met de God van het goede en de God van het kwade. En langzamerhand doorleeft Job deze relatie en dringt het besef tot hem door dat er slechts één godsbegrip is waarin zowel het goede als het kwade zijn verenigd, maar niet tot een toestand waarin het kwade kan opgaan in het goede. Job, de mens die lijdt, leert te aanvaarden dat het kwaad wat hem overkomt, geen straf is omdat hij niet goed genoeg zou zijn geweest. Hij begint te beseffen dat het goede het kwade onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden en beiden deel uitmaken van ieder van ons en van de wereld waarin we leven. Altijd al, voor iedereen. Dit betekent nog niet dat we het kwade moeten uitleven. We moeten het kwade in ons leven wel aanvaarden om er een  omgang mee te vinden. Wie het kwade daarentegen ontkent of toeschrijft aan anderen, veroorzaakt eigenlijk dat het kwade blijft gehandhaafd.

Wat de boodschap van dit verhaal voor ons is, voor mensen die nu en hier leven?  Psychologen van deze tijd weten het wel voor zover het over de mens gaat. Die boodschap is dat we het bewustzijn over het kwaad hebben verloren. Je zou kunnen zeggen dat we geneigd zijn om onszelf in slaap te sussen over het bestaan van het kwaad. Bijvoorbeeld door PTSS te definiëren als ontstaan in een `abnormale´ situatie. Hoezo `abnormaal`? Er zijn volgens James Hillman meer oorlogen gevoerd dan dat er kalenderjaren zijn.  Er zijn onnoemelijk veel kinderen en volwassenen die lijden aan een trauma dat door hun medemens is veroorzaakt. Kan je dan nog spreken van `abnormale situaties´?

Het ´abnormale´ zoals het gebruikt wordt in de definitie helpt niet om te leren omgaan met de gevolgen van PTSS.

Wanneer we PTSS zouden definiëren als een normale reactie op een normale situatie, dan kan het besef en de bewustwording toenemen over onze verantwoordelijkheid voor deze normale situatie.  Vergelijkbaar met het toenemend bewustzijn over het milieu en hoe wij daarvoor verantwoordelijk zijn. We weten dat dit een langzaam proces is. En eigenlijk weten we dat dit proces nooit ten einde zal komen. Het is nodig om steeds weer geconfronteerd te worden. We moeten steeds alert en actief blijven.

Dan is er geen sprake meer van mensen die helaas te maken hebben met iets wat nu eenmaal door iets abnormaals is ontstaan, om je vervolgens om te draaien en verder te slapen. En dan is er dus geen sprake van dat mensen met PTSS niet kunnen werken, leven, zijn wie zij zijn, omdat anderen er niet mee om kunnen gaan dat het  leven nu eenmaal één grote `wake up call´ is.

Zo schrijvend, bedenk ik dat het misschien de grootste pijn is voor mensen met PTSS, voor hen die iets gezien hebben van die werkelijkheid waarin het goede en het kwade naast elkaar bestaan, dat de rest van de mensen zich in slaap wil sussen voor diezelfde werkelijkheid door situaties als abnormaal te benoemen. Voor mensen met PTSS is het een onomstotelijke werkelijkheid geworden. Zij hebben situaties meegemaakt waarin zij het `normale´ van het kwade hebben beleefd en ervaren. Een ervaring die hen perplex heeft achter gelaten. Wat zij in hun leven moeten zien te vinden is een omgang met die perplexheid die niet is op te lossen. De gapende wond van de ziel die met stomheid is geslagen.

Gevoelens van schaamte en schuld zijn in deze situatie fnuikend. Schuld en schaamte zijn als grenswachters die geneigd zijn alles te verdringen en te onderdrukken wat eigenlijk wel gezien en wel gehoord wil worden. En ook hulp in de zin van bijvoorbeeld het met medicijnen onderdrukken van symptomen, moet met zorgvuldigheid worden toegepast. Iedere onderdrukking van de impliciete boodschap van de symptomen, is immers een slaapmiddel voor de mensheid.

Ik doe daarom een pleidooi voor de wereld van therapeuten en psychiaters, om hun hart te openen en te gaan spreken, in eerste instantie namens hun cliënten die nog niet in staat zijn om namens zichzelf te spreken. In tweede instantie misschien ook namens zichzelf. Gelukkig zijn er therapeuten die dit doen. Therapeuten die bereid zijn om het verhaal te doen van de met stomheid geslagen ziel. Maar het allermooiste is wanneer mensen met PTSS de moed kunnen vinden om woorden te geven aan wat zij hebben gezien.   

Opdat uiteindelijk de wake up call gehoord kan gaan worden.

Acceptatie? Ja, acceptatie van de wereld waarin wij leven die bestaat uit een enorm potentieel aan het goede en dus ook een enorm potentieel aan het kwade.  Iedere dag is een dag dat we verantwoordelijk zijn om in ons leven een verhouding te vinden met beiden. Waardoor we ons laten leiden is als de stem van ons geweten die maar één plek heeft, en dat is in ons eigen hart. Als we ons hart sluiten, zal de stem ook zwijgen. Kunnen we ons hart openen, dan zal er gesproken worden, al was het maar ten behoeve van je collega, je buurman, je vriend, je partner…opdat hun lijden zin krijgt.

Ik wil eindigen met een tekst van Thoreau:

The call to wake up goes by unheard and so most men lead lives in quiet desperation.