HET MENSBEELD IN PSYCHOSYNTHESE      13 januari 2013

Wat is Psychosynthese?

Om een beeld te geven van wat Psychosynthese is, moeten we beginnen bij de veelheid en verscheidenheid van de innerlijke wereld van ieder mens. Ik zal dat toelichten aan de hand van het mensbeeld van Psychosynthese.

De mens als bron van verscheidenheid. 
De mens beleeft zijn innerlijke wereld vaak als een wereld vol tegenstrijdigheden. Een tegelijkertijd weet ieder ook dat al deze tegenstrijdigheden heel dichtbij zijn omdat ze in één enkele persoon worden ervaren. 
Bij kinderen zien we heel duidelijk het vermogen om snel te kunnen wisselen van lachen naar huilen, van druk zijn naar stil worden, van spelen naar vechten.  Maar ook als we volwassen worden beschikken we nog steeds over deze veelheid van stemmingen, gedragingen en uitingen. De mate waarin we daar `vrij´ gebruik van maken neemt echter af vanaf het moment dat we in de opvoeding en in het opgroeien het verschil gaan leren tussen gewaardeerd en niet– gewaardeerd gedrag, gepaste en ongepaste reacties, prettige en onprettige gevoelens. We ontwikkelen dus voorkeur, en we laten hiermee automatisch een deel van onze mogelijkheden naar het onbewuste `verdwijnen´.  Dat deze mogelijkheden verdwijnen is slechts ten dele waar; beter kunnen we zeggen dat ons bewustzijn van deze mogelijkheden afneemt. We ontwikkelen onze persoonlijkheid die in menig opzicht slechts een eenzijdig beeld van onze mogelijkheden weergeeft. 

Psychosynthese gebruikt het eivormige model, het mensbeeld, om deze onderscheidingen te illustreren. 






Het ei- model bestaat uit de volgende dimensies van bewustzijn:
1. het lagere onbewuste
2. het middelste onbewuste
3. het hogere onbewuste, ook het bovenbewuste genoemd
4. het veld van bewustzijn, ofwel ons dagbewustzijn
5. het persoonlijke zelf, of `ik´
6. het hogere Zelf, ofwel de ziel
7. het collectief onbewuste

De dimensies van bewustzijn

1 Het lager onbewuste
In de het lager onbewuste zijn ervaringen uit eerdere tijden en onderdrukte of ongewenste gevoelens of denkbeelden opgeslagen. Het is onze taak dit deel van onszelf enigszins te leren kennen en te beheersen. Wanneer we dit nalaten zullen de invloeden uit dit onbewuste ons ongewild beheersen in plaats van andersom. Wie heeft niet de ervaring van meegesleept te zijn door een overweldigende emotie, van welke aard dan ook?  Onbeheerste uitingen van bijvoorbeeld woede, agressie of angst zijn schadelijk voor onszelf en onze omgeving. Wat we daarom kunnen leren beheersen kan voorkomen dat we buiten onze wil om de veroorzaker zijn van leed of verdriet. 


2 Het middelste onbewuste
De psychische elementen die in dit gedeelte zijn opgeslagen zijn minder ver van ons verwijderd dan die uit het lager onbewuste. We hebben gemakkelijk toegang tot bijvoorbeeld onze verwerkte ervaringen, onze voornemens, onze gedachten en deels ook onze verbeelding. Het middelste onbewuste is als het ware de opslagruimte, het werkgeheugen, waar we parate feiten en gegevens tot onze beschikking hebben. 

3 Het hogere onbewuste
Dit gedeelte is het hoogste niveau van het onbewuste. Het is het potentieel van de mens, dat wat nog niet verwezenlijkt is; maar ook het gedeelte van waaruit we onze (creatieve) inspiratie en intuïties ontvangen. Wanneer elementen uit dit hogere onbewuste ons bewustzijn bereiken dan ervaren we onvermoede kanten aan onszelf zoals bijvoorbeeld gevoelens van mededogen en altruïsme of spontane creatieve gedachten of ideeën. We overstijgen op die momenten onze persoonlijke kanten en zijn tot meer in staat dan wij ooit vermoedden. Wat voor het lagere onbewuste geldt, geldt echter ook voor het hogere onbewuste: we hebben niet rechtstreeks greep erop. We kunnen er zelfs danig van in de war raken en ons aan de invloeden uit het hoger onbewuste willen onttrekken uit angst voor het verhevene. Psychosynthese leert ons ontvankelijk te zijn voor de invloeden uit het hoger onbewuste en ons open te stellen voor de mogelijkheden ervan.

4 Het veld van bewustzijn
In het centrum van het middelste onbewuste ligt het veld van bewustzijn. Dit gebied omvat de niet aflatende stroom van bewuste gedachten, gevoelens, gewaarwordingen, beelden enzovoorts. 
Maar wie is het die al deze inhouden van het bewustzijn ervaart en heeft? 

5 Het `persoonlijke zelf ´ of Ik
Psychosynthese noemt de stip in het midden van het veld van bewustzijn het persoonlijke zelf; dit in tegenstelling tot het hogere Zelf ( zie 6). Het persoonlijke zelf is de kern van het mensbeeld in Psychosynthese. Het is geen gedachte, geen gevoel, maar een centrum van zuiver zelfbewustzijn. Veel van de begeleiding bij Psychosynthese is erop gericht om ruimte te creëren in onze innerlijke wereld zodat het persoonlijke zelf kan worden ervaren. Dit betekent dat wij dan niet meer beheerst worden door onze gedachten en gevoelens, maar een soort psychische afstand ervan nemen. Het is het vermogen om tegelijkertijd te handelen én waar te nemen. Het persoonlijke zelf toont zich niet rechtstreeks, maar altijd met behulp van één van onze psychische functies (lichaam, denken of voelen) aan onszelf en aan de buitenwereld. Psychosynthese begeleiding leert de mens om keuzes te maken en hoe zich hieraan te verbinden; hiertoe staat de wil aan ieder ter beschikking. Roberto Assagioli noemt de wil de psychologische functie die het dichtst bij het zelf staat. 


6 Het hogere Zelf
Bovenin het ei-model, in de dimensie van het hoger onbewuste, staat een sterretje als symbool van het `Zelf´, het meest wezenlijke en authentieke van ons zijn. Het persoonlijke zelf en het hogere Zelf zijn beide aspecten van dezelfde werkelijkheid, het zuiver bewustzijn van zijn zonder een bepaalde inhoud van gedachten of gevoelens. Het persoonlijke zelf is het meest individuele aspect van ons wezen, maar omdat het een afspiegeling is van het hogere Zelf is het ook het meest universele. Bewust worden van het Zelf is een buitengewone ervaring, waarin men zich (tijdelijk) met iedereen en alles in de Kosmos verbonden voelt.  

7 Het collectief onbewuste
Het collectief onbewuste betekent zoveel als het psychische leven van de mensheid zoals die zich in de loop der eeuwen heeft ontwikkeld. Meer of minder hebben wij allen deel aan dit leven. Wanneer we ons hiervan bewust worden ontstaat er een besef van verantwoordelijkheid dat verder reikt dan het persoonlijke en het individuele.

De betekenis van dit mensbeeld
Het is de relatie tussen het persoonlijke `zelf´ en het Hoger Zelf die het meest van invloed is op het menselijk ervaren van welzijn en innerlijke heelheid of integriteit. Lees meer hierover in het artikel `Het persoonlijke zelf en het Hogere Zelf in Psychosynthese´. 

Voor deze blog is gebruik gemaakt van de onderstaande literatuur:

Rondleiding in de Psychosynthese door Piero Ferrucci uitg De Toorts , 2000