ONVOLTOOIDE VERHALEN

Er zijn helden en helden. Men zegt wel dat `echte´ helden hun leven in de waagschaal zetten voor iets dat ze hoger achten dan hun eigen leven. Echte heldhaftige momenten zijn, zo bezien, zeldzaam in een mensenleven. En vele helden zijn er wellicht niet meer omdat zij inderdaad hun held-zijn bekochten met de dood. Maar hiermee is het verhaal over helden niet af. Er zijn meer scenario´s te bedenken die even realistisch zijn, maar waarin de afloop anders is. Zo is er het scenario van de held die moet zien dat een ander niet door hem gered kan worden. Of het scenario van de held die middenin zijn heldendaad zelf gewond raakt, en op moet geven. Krijgen deze `onvoltooide heldendaden´ eigenlijk wel een plaats in de levens van hen die dit overkomt?  Of leven zij verder als `onvoltooide verhalen´?  Ik vermoed dat het antwoord aan sommigen wel bekend is. 

Vandaag wil ik mijn antwoord op deze vraag onderzoeken.  Ik vermoed dat dit antwoord belangrijk is sommige militairen na hun terugkeer. Maar zo lang hun ervaringen geen plek krijgen in het verhaal, zal het verhaal onvoltooid blijven. En een onvoltooid verhaal brengt onrust en wanhoop of machteloosheid. Een voltooid verhaal daarentegen geeft rust en betekenis.

De vraag die dus eigenlijk een antwoord nodig heeft, is de vraag hoe onvoltooide verhalen voltooid kunnen worden.

Het is me opgevallen dat jongere veteranen vooral de behoefte uiten aan meer respect voor wat zij hebben gedaan en ervaren. In die uiting zit een vraag verborgen die ik in relatie breng tot `onvoltooide verhalen´. Want stel dat er meer respect zou worden ervaren, waarbij zou dat respect dan anders nodig zijn dan bij het kunnen voltooien van het verhaal?

Ik moet hier denken aan een film met Clint Eastwood, The Outlaw Josey Wales.

Het is een film die de worsteling laat zien van een man die in het diepst van zijn hart is gewond geraakt toen hij, in eigen ogen, faalde en moest leven met het feit dat zijn vrouw en kind werden vermoord. De film laat zien hoe Josey worstelt met zichzelf en met de wereld om hem heen om zijn verhaal te kunnen voltooien. Uiteindelijk lukt het hem om zijn verhaal te leren zien in de context van een groter geheel, waardoor de betekenis van alle gebeurtenissen een plek krijgt en hij vrede in zichzelf vindt.

Het is paradoxaal genoeg nu juist die worsteling die hem helpt om zijn verhaal te kunnen voltooien, en daarmee wint hij het respect van zijn omgeving. De echte voltooiing vindt echter plaats op het moment dat hij zijn zelfrespect weer heeft hervonden. Niet het zelfrespect van de `onfeilbare held´, maar het respect voor zichzelf als de mens die feilbaar is en die daarmee heeft leren leven.

Het is een misschien wel wat naïeve behoefte in onze samenleving die voetballers tot helden maakt, en popzangers tot idolen. Een soort behoefte aan de schone schijn van glamour en succes.

Militairen keren terug uit een andere wereld; een wereld waar voetballers en popzangers ongetwijfeld ook een plaats hebben, maar waar de werkelijkheid wordt aangevuld met beelden van dreiging en strijd. Een wereld waar iemand het eigen bestaan niet altijd zeker is. In zo´n wereld zijn er andere behoeften die vervuld moeten worden. Behoeften aan veiligheid en evenwicht.

De terugkerende militairen brengen in feite een boodschap mee die door de samenleving niet gehoord wil worden. Een boodschap die de samenleving laat zien dat de glamour en schijn van eeuwigdurend geluk, berust op een illusie. Een boodschap die vertelt dat onze samenleving niet in evenwicht is, omdat we niet meer zien dat succes nu eenmaal alleen bestaat dankzij het besef van te kunnen falen.

Het gevolg van deze onevenwichtigheid is lijden als gevolg van een afnemend vermogen om te kunnen gaan met verlies en menselijke beperkingen.

Sommigen militairen die terugkeren van een uitzending, weten dat het hierover gaat. Zij staan hierin soms erg alleen. Het is naar mijn idee noodzakelijk dat hun verhaal wordt voltooid. Dat er weer geluisterd wordt naar het verhaal achter het verhaal van de feiten. Het verhaal van een innerlijke strijd die wordt gevoerd om het beeld van de feilbare held in zichzelf een plekje te kunnen geven. Niet omdat iemand zwak is. In tegendeel. Paradoxaal genoeg,  toont juist deze bereidheid om die strijd innerlijk aan te gaan hoe krachtig iemand is. 

Hoe de samenleving hiermee kan omgaan?  Ik zou willen voorstellen dat we stoppen om mensen als slachtoffer te zien of te behandelen als zij bezig zijn om hun verhaal innerlijk te voltooien. Ik zou een pleidooi willen voeren om het besef algemeen aanvaard te maken dat zo´n innerlijke strijd nodig is, maar niets te maken heeft met ziekte, onvermogen of zwakheid. Ik zou wensen dat we respect en bewondering ervaren en tonen voor allen die zo´n innerlijke strijd in hun leven voeren. Niet de uitkomst verdient bewondering, maar de bereidheid om de innerlijke strijd te aanvaarden.